Në Shqipëri numri i të moshuarve të përfshirë në skemën e pensioneve deklarohet 705 mijë persona, me një buxhet që për vitin 2024 është llogaritur 183 miliardë lekë. Por përtej këtyre të dhënave, qindra qytetarë që kanë mbushur moshën e pensionit, vazhdojnë të përballen me gjykatat. Këshilli i Lartë Gjyqësor pranon se 6500 të moshuar, presin përgjigjje në gjykatat administrative dhe civile. Përballë humbjes së viteve të punës, të shkaktuar nga shkrirja e ndërmarrjeve shtetërore, kooperativave apo djegia e arshivave gjatë 1997 ata duhet të provojnë se kanë kontribuar. Ndiqni rrëfimin e pensionistes së parë Zaide Peca, e cila ndonëse ka dalë në pension 61 vjece, prej pesë vitesh nuk e gëzon këtë të drejtë mbasi çështja është ankimuar nga Burreli në Gjykatën e Apelit Tiranë.
Anila Hoxha: Si quhesh?
-Zaide Peca.
Anila Hoxha: Sa vjeçe je?
Zaide Peca: Kam hyrë për 66 vjeçe, qysh në 11 nëntor.
Anila Hoxha: Pse erdhe këtu në Gjykatën e Apelit?
Zaide Peca: Erdha në Gjykatën e Apelit, se vetë e hapa gjyqin në Burrel. Gjykata në Burrel më thanë që e ke fituar, sepse janë djegur atje ku kanë punuar unë, atje ku kam lindur, në fshatin Macukull të Shtjefnit.
Anila Hoxha: Kur e hape procesin në Burrel?
Zaide Peca: Për Zotin, i kam letrat këtu nuk i mbaj mend.
Anila Hoxha: E ke nisur procesin kur ke qenë 61 vjeçe?
Zaide Peca: Po. Edhe këtu më thanë ti nuk ke derdh siguracion sepse nuk kisha çfarë me derdh, sepse një ditë pune mua s’më linin të dilja të merrja pension.
Anila Hoxha: E hape procesin në gjykatën e Burrelit? Fitove?
Zaide Peca: Mua më thanë po. Thanë, tani veç prit letrat. Kur shkoj unë e pyes atëherë tek ai, jo thanë ne, nuk na kanë ardhur gjë. Mund ti kenë çuar në Gjykatë të Apelit, në Tiranë.
Anila Hoxha: Ti ke punuar në ish-koorperativën bujqësore Macukull?
Zaide Peca: Po, Macukull.
Anila Hoxha: Sa vite ke punuar?
Zaide Peca: Kam punuar në vitin 1972 -1982 atje. Në 1982 -1991 kam punuar në koorperativën e “1 majit”, në zonën e Klosit.
Anila Hoxha: Çfarë ndodhi pastaj, fillove të mbledhësh dokumentat?
Zaide Peca: Fillova të mblidhja dokumenta, më thanë duhen 3 dëshmitarë. Dëshmitarët reaguan se 5 vjet kam qenë në furrë buke atje kur kam lindur, në Shtjefan. Ditët fikse i kam patur. Vitet e tjera kam punuar me krahë, se atëherë isha më e vogël dhe më kanë futur më mbrapa kur kam hyrë në furrë të bukës.
Anila Hoxha: U paraqitën në gjyq në Burrel?
Zaide Peca: Po u paraqitën. Më paguan rrugën se më …
Anila Hoxha: Të cilët vërtetuan se ti ke punuar në koorperativë?
Zaide Peca: Po.
Anila Hoxha: Pse e ka kundërshtuar Drejtoria e Sigurimeve Shoqërore?
Zaide Peca: Nuk di gjë unë më gjatë, Zaidja. Të ma jepnin me hëngër një copë bukë për kokën time. Kam një motër edhe ajo me pension nga 50 mijë më jep muaj për muaj. Burrin e kam invalid. 100 mijë lekë merr. Çfarë na dalin ne?!
Anila Hoxha: Zgjati shumë sipas teje ky proces?
Zaide Peca: Procesi ka zgjat që 61 vjeçe unë, nuk po më japin rrogën, unë nuk jam deputete…
Anila Hoxha: Tani ke ardhur nga Burreli?
Zaide Peca: Nuk jam, në Burrel jo. Jam në fshatin Patinaj, në zonën e Klosit, mu në majë të malit. Sa kam patur për të marrë unë deri në 10.000 lekë. Është gjynah me më sorollat kështu. Thonë nuk ka ardhur akoma dokumenti, s’na ka ardhur akoma dokumenti. Por tani them djalli e hëngërt edhe ju duhet të ecni pak.
Anila Hoxha: Ndërkohë që 61 vjeç deri tani prisje pensionin?
Zaide Peca: Për Zotin, duke pritur dita-ditës se kur janë duke më marrë në telefon, për të shkuar unë me firmos 5 lekë. Burri thotë ‘hë, moj hë se inshallah për ne ka për të ra dielli’. Po ku t’u ra dielli?!
Të punosh gjithë ditën në koorperativë se për Zotin nuk ulesha duke pushuar se thoja të çoja një ditë pune në shtëpi 50 lekë. Mendoj them, pse kisha qenë unë kot?!
Anila Hoxha: Është provë e madhe për një pensionist, për një të moshuar që sorollatet kështu?
Zaide Peca: Pa nuk është. Si thotë ai? A është gjynah tek Zoti, a nuk është? More po ta di zyrën pa i shkuar edhe kryeministrit brenda nuk rri. Se për Zotin ti them ndonjërit “mi fal or ti, 100 mijë lekë,” se them ti fal një. Se nuk jam bërë për ti falur, po themi se…
Anila Hoxha: Po kërkon të drejtën tënde?
Zaide Peca: Të drejtën time e mundin tim.
Anila Hoxha: A ka ligj për këtë? A ka gjykatë?
Zaide Peca: Nuk e di a ka, a nuk ka për këtë.
Anila Hoxha: Si të duket ty?
Zaide Peca: Ti them kryeministrit a ka, a s’ka ligj dhe për mua.
Në kërkim të dëshmitarëve dhe të çdo prove që vërteton vitet e punës, të moshuarit pa pension po përballen po ashtu edhe me stokun e dosjeve. Shumë prej tyre depozitojnë raportet mjekësore duke kërkuar përshpejtim. Dhe disa ndërrojnë jetë pa marrë drejtësi. Kujtim Brahi është i moshuari që ndërroi jetë së fundi, pa e marrë të drejtën e pensionit, teksa kishte dorëzuar librezat e punës si një ish-punonjës i qymyrgurit Krrabë dhe priste të vërtetohej nga arkivat listë pagesa, borderoja dhe data e largimit nga puna.
Anila Hoxha: Jemi me Gjyqtarin administrativ zotin Ardian Dvorani. Jemi së bashku për të folur për pensionet, paditë, fluksin, atë që quhet ndryshe si ‘backlog’-u. Është kthyer në një kryefjalë. Pyetja e parë është pse ka kaq shumë qytetarë, të cilët vijojnë të kenë të pazgjidhur çështjen e pensioneve?
Ardian Dvorani: Kjo është një pyetje shumë komplekse, në përgjigje. Po iu jap një informacion deri në ditën e sotme, në Gjykatën Administrative të Apelit janë për shqyrtim 1496 çështje, që kanë të bëjnë me pensionet, në Gjykatën Administrative të Apelit, e cila është edhe gjykata në fakt që për arsye objektive është edhe gjykata më e ngarkuar me çështje, pra me një numër çështjesh të prapambetura që i kalon numrin 22.000, pra dmth që rreth 10 % e çështjeve që përbëjnë gjykime administrative mund të thuhet që janë të natyrës që lidhen me konfliktet që kanë lidhje me pensionet. Gjykata jonë edhe pse respekton radhën e regjistrimit të çështjes për ti shqyrtuar për një çështje të disa natyrave të caktuara e sidomos kur ka kërkesë nga palët, pra nga pensionistët, tenton të gjejë hapësirën më të mirë të mundshme, për t’i trajtuar çështjen e pensionit pa arsye që nuk ka nevojë t’i detajojmë.
Anila Hoxha: Sepse qytetarët që janë natyrisht mosha e tretë janë të moshuar, kërkojnë përshpejtim të procesit apo ata janë paraqitur para Gjykatës Administrative të Apelit dhe kërkojnë prej saj të merret parasysh faktori moshë, të merret parasysh gjendja shëndetësore, pritja e gjatë e kështu me radhë. I sjellin si argumenta?
Ardian Dvorani: Nëse shikojmë atë të parashikuar në ligj sot, çështjet në Gjykatën Administrative të Apelit duhet të mbyllen madje brenda një muaji por kjo jo për shkak të mungesës së angazhimit të gjyqtarëve po kjo është krejtësisht e pamundur. Është e parashikuar në ligj por nuk funksionon. Edhe sikur gjykata të kishtë trup të plotë gjyqësore dhe prandaj po ndërrmeren edhe disa nisma në Kuvend sesi mund të riparohet situata. Po tani çfarë ka ndodhur? Për shkak sepse kemi patur çështje të prapambetura, pra është krijuar një numër shumë i madh i çështjeve të prapambetura, na ndodh që çështjet e pensionit të presin jo më me muaj po edhe me vite. Pra unë nuk dua të zgjatem shumë pse është krijuar ‘backlog’-u, pra një numër shumë i madh çështjesh. Ka një mori faktorësh, po fakti është që sot ne po gjykojmë çështje të viteve 2017-2018. Jemi 6-7 vite me vonesë.
Anila Hoxha: Që dmth për pensionistët, 6 vite pritje, ndërkohë nëse dikush ka depozituar një kërkesë…
Ardian Dvorani: Janë 6 vitë për të gjithë, për të gjithë që kanë çështje në gjykatë administrative sepse ne nuk mund të themi që dikush duhet të privilegjohet por nëse marrim pensionistët ata presin me vite, gjë që nuk është shumë normale. Kjo për shumë arsye, kështu që edhe kërkesa e tyre për përshpejtim, ata e bëjnë për të na e sjellë në vëmendje. Por ne nuk është se i kemi jashtë vëmendjes. Por gjithsesi ata mund të bëjnë përpara faktorin moshë dhe shumë arsye të tjera që kanë të bëjnë me pse ata e kërkojnë çështja e tyre të shqyrtohet. Ata janë në të drejtën e Zotit që çështja të ishte shqyrtuar tashmë por njerëzit duhet ta kuptojnë që nuk është problemi tek gjyqtarët në këtë rast. Janë probleme të tjera të cilat e kanë shkaktuar vonesën. Ne po bëjmë maksimumin por jemi mbrapa dhe këtë duhet ta themi që jemi mbrapa. Në përgjithësi gjykata administrative edhe në shkallë të parë edhe në apel janë të kujdesshme kur gjykojnë çështjen e pensioneve, kanë shumë arsye sepse janë pensionistë, janë në moshë. Shpesh nuk kanë mundësi financiare për të zgjidhur mbrojtësin më të mirë, shpesh cilësia e shërbimit publik të ofruar për çështjen e tyre të pensioneve nga organet e sigurimeve shoqërore nuk është e duhura dhe për këtë arsye ata janë në vështirësi. Kështu që edhe gjyqtarët nuk i trajtojnë thjeshtë me atë parimin çfarë do më thotë pala ashtu do përgjigjem, por gjyqtarët përpiqen t’i shkojnë deri në fund çështjes së pensioneve dhe mua më vjen mirë që kjo ndodh. Është edhe detyra e një gjykate administrative, pra të mbrojë interesin publik, aq më tepër të atyre që kanë më shumë nevojë kur i drejtohen gjykatës, jo ti favorizojë po t’ju japi të drejtën, por duke patur edhe një qëndrim pak më të vëmendshëm dhe më aktiv, pra duke mos u bazuar vetëm në atë se çfarë thonë sigurimet shoqërore pse nuk i takon e drejta e pensionit, por ne e kërkojmë deri në fund të sqarohet çështja.
Anila Hoxha: Dhe ky ballafaqimi me sigurimet shoqërore dhe nga ana tjetër palën paditëse që është një i moshuar, ka gjithmonë këto qëndrimet “pro” dhe “kundër”. Qytetari i cili kërkon sepse i kanë humbur vitet. Cilat janë argumentat më të shpeshta?
Ardian Dvorani: E para, çështja e pensioneve është një çështje shumë sensitive. Është e parashikuar në Kushtetutë, neni 49 thotë “Secili ka të drejtë të fitojë një dispozitë, mjetet e tij të punës me punë të ligjshme që e ka zgjedhur vetë.” Por kur njeriu arrin në një moshë të caktuar dhe moshën e pensionimit dhe objektivisht nuk ka mundësi, pra të fitojë mjetet e jetesës nëpërmjet punës. Prandaj janë edhe skemat e sigurimeve shoqërore dhe të mbrojtjes shoqërore sepse ti gjatë kohës që punon edhe kontribuon edhe në momentin kur ti nuk mund ta sigurosh mjetet e jetesës nëpërmjet punës duhet që shteti të të përgjigjet me skemat e sigurimeve shoqërore. Por e dyta, mbrojtja shoqërore dhe pensionet janë një e drejtë kushtetuese e parashikon neni 52 i Kushtetutës që thotë që “kushdo ka të drejtën e sigurimeve shoqërore në pleqëri apo kur është i paaftë për punë”. Pra, kjo është një e drejtë e parashikuar posacërisht nga Kushtetuta dhe që duhet mbrojtur. E drejta e pensionit lidhet në fakt me garantimin nga shteti të mjeteve të domosdoshme jetike, jo të luksit për një kategori të caktuar njerëzish për shkak moshe pensioni shpesh nuk kanë aftësitë fizike për të siguruar jetesën nëpërmjet një pune.
Anila Hoxha: Po këtë e thotë Kushtetuta dhe ligji. Por ne kemi një kategori qytetarësh të cilët kanë humbur vitet e punës dhe vijnë në gjykatë? Pse ndodh kjo?
Ardian Dvorani: Po pra, prandaj është skema. Pse ka ndodhur? Ka shumë faktorë. Tani kushtet sesi përfitohet pensioni i parashikon ligji. Është e vërtetë, por faktet mbi të cilat njihet e drejta e pensionit, lloji i pensionit dhe masa e pensionit që përfiton sepse edhe këto janë konflikte. Të gjitha janë konflikte ndonjëherë, janë të lidhura me jetën e pensionistit dhe ai mund të ketë vështirësi dhe jo rrallë ndodh që ka shumë vështirësi të sigurojnë dokumentacionin që vërteton kohën e punësimit, llojin e punësimit që ka pasur, vendin ku ka ushtruar punën dhe shpesh kjo është e shtrirë jo në një 1 vit, në 2 vjet, siç mund të jetë një konflikt tjetër administrativ me administratën por është e shtrirë në dekada.
Anila Hoxha: Është e gjithë jeta e vet?
Ardian Dvorani: Është e gjithë jeta e tij dhe ai duhet të grumbullojë nëse apo duhet ta kërkojë të drejtën e tij duke marrë parasysh gjithë jetën e tij në dekada dhe shpesh grumbullimi i këtij dokumentacioni nga vetë pensionistët është i vështirë. Është e vërtetë që një pjesë të tyre administrohen vetë nga organet shtetërore, madje edhe nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, por jo gjithmonë ata i disponojnë të gjitha aktet. Kështu që kjo është një vështirësi, e parë. Pra, ata ndonjëherë ata vijnë me një dokumentacion jo të plotë. Nga ana tjetër ka probleme me dokumentacionin që është mbajtur, i cili nuk mbahet nga qytetarët, nga pensionistët. Mbahet nga organet e administratës publike është përgjegjësia e tyre që dokumentacioni të jetë i plotë, i pacënuar, i paprekur, pa ndërhyrje e kështu me radhë. Dhe ndodh për shumë arsye që dokumentacioni që është i shtrirë në dekada edhe para viteve ‘90 është i vështirë të gjendet se ku është, mund të jetë diku po nuk gjendet se ku është apo nuk është i mbajtur i administruar, i ruajtur, i arkivuar ashtu siç duhet në mënyrë sistematike me referenca të plotë.
Anila Hoxha: Po pse nuk është përgjegjëse Instituti i Sigurimeve Shoqërore që të ruajë të gjitha këto të dhëna?
Ardian Dvorani: Është ajo, por jo vetëm ajo. Se një pjesë e dokumentacionit nuk ndodhet pranë tyre. Por edhe nëse tani ndodhet pranë tyre, ajo ka qenë dikur e shpërndarë, pra një njeri ka punuar në disa ndërrmarrje, në koorperativa bujqësore që kanë qenë dikur. Aktualisht pas viteve 1990, në institucionet publike apo private, pra kjo është dokumentacioni mund të jetë grumbulluar nga të gjithë këto institucione dhe mund të mbahen arkivat.
Anila Hoxha: Realisht ky është një fenomen. Ne shohim qytetarë që kanë humbur vite pune për shkak se kanë punuar në ndërrmarrje shtetërore, në ish-koorperativa dhe më pas janë detyruar që të thërrasin si dëshmitarë në gjykatë me kërkesë të gjykatës, të thërrasin kolegë të tyre që kanë punuar dikur me ta për të vërtetuar dhe për të provuar gjyqësisht se kanë punuar.
Ardian Dvorani: Kjo ndodh sepse kanë probleme dokumentacioni. Po sigurisht jo në të gjitha rastet ata që pretendojnë të drejtën e pensionit kanë të drejtë. Siç rezulton nga praktika ka raste kur pretendimet e tyre nuk janë të bazuara dhe nuk janë në përputhje me ligjin. Por sikurse ka raste ata kanë të drejtë praktikisht por ka qenë e pamundur për shkak të mënyrës sesi është ruajtur, administruar dokumentacioni në dekada, kjo krijon probleme. Psh. dokumenti thelbësor është regjistri themeltar i punonjësve. Nëse të dhënat janë në regjistrin themeltar kjo ka një garanci të madhe pastaj që ti të pretendosh të drejtën e pensionit pas asaj janë listat, listëpagesat, janë borderotë të cilat plotësojnë njëra-tjetrën apo në mungesë të njërës plotësohet vërtetësia e pretendimit të pensionistit nga dokumenti tjetër, janë librezat e punës dhe ka shumë dokumenta të cilët merren parasysh. Ka raste kur nuk dihet se ku mbahen dhe administrohen dhe mezi gjenden. Ka raste edhe kur ka ndërhyrje. Ka edhe raste kur ka pasaktësi në mënyrën sesi e ka mbajtur nëpunësi i dikurshëm të dhënat. Pra, mund të kenë shënuar të dhënat në mënyrë të gabuar. Një ditëlindje e shënuar gabim, një emër apo mbiemër i shënuar ndryshe. Edhe ka ndodhur. Edhe ka plot raste. Këto janë arsyet kryesore pse ndodhin mosmarrëveshjet me organet e sigurimeve shoqërore. Nuk është një mungesë vullneti për t’ia njohur të drejtën e pensionit. Pastaj këtu ka edhe një dimension tjetër sesa bashkëpunuese dhe sa e prirur është administrata publike për të asistuar qytetarët që të japë ndihmë aktive, thotë ligji.
Anila Hoxha: Për mbledhjen e dokumentave?
Ardian Dvorani: Pra, jo thjesht ti përgjigjet një kërkesë të qytetarit, pra jo ti japë një përgjigje “po do më biesh dokumentat, ta dhashë listën përpara, po mi solle mirë, po nuk mi solle vrit veten”.
Anila Hoxha: A është ndihmuese administrata, sa kohë vihet përballë qytetarëve në gjykatë?
Ardian Dvorani: Administrata jonë nuk është e keqe, por unë mendoj që ka mangësitë të shumta në këtë drejtim. Ndihmën aktive nuk e japin shpesh, pra ata kur shikojnë dokumentacionin e plotë ka detyrimin nuk është thjeshtë një humanizëm apo jo, por është detyrimi tu thonë që këtë dokumentacion nuk është i plotë, në këtë pikë, në këtë pikë. Kjo gjendet këtu. Të orientojë të bësh një kërkesë me shkrim. Duhet edhe të udhëzojnë se si ta realizojë të drejtën, nuk janë thjesht aty në pritje të njerëzve për ti parë a i ka dokumentat e plota dhe thjesht për t’ia hedhur në fytyrë për ti thënë “nuk e ke të plotë, shko gjeji dhe është problemi jot sesi do ti gjesh”. Ata duhet të japin një ndihmë aktive. Unë nuk mund të them që kjo është një fenomen por edhe ky është një arsye sepse përderisa në proceset gjyqësore në shumicën e rasteve fituese janë pensionistët, kjo tregon sipas mendimin tim se ka patur dicka më shumë për të bërë administrata publike dhe drejtoritë e sigurimeve shoqërore dhe institucionet publike ku qytetari drejtohet për të marrë dokumentacionin që e administrojnë organet shtetërore dhe nuk ka për detyrë dhe as nuk e disponon.
Anila Hoxha: Po flasim për paditë gjyqësore në gjykatat administrative, por ndonjëherë edhe në gjykatat civile. Sa i takon humbjes së viteve të punës apo edhe gabimeve gjatë kohës kur shtetas të ndryshëm teksa janë të punësuar shënojnë gabim identitetin e tyre emrin, mbiemrin, atësinë ose shënojnë emrin ashtu sikurse ata njihen me emrin e shkurtuar dhe jo me emrin zyrtar.
Ardian Dvorani: Po, ka një larmi pafund pasaktësish në dokumenta të kësaj natyre, të cilat ose të bëjnë të përfitosh dhe të abuzosh me të drejtën e pensionit ose të pengojnë që ti ta gëzosh të drejtën e pensionit, pra këto pasaktësi.
Anila Hoxha: Të vogla? Por që duken thelbësore.
Ardian Dvorani: Nuk janë të vogla. Nganjëherë mendjelehtësia apo pa u thelluar organi i sigurimeve shoqërore thotë që nuk është i njëjti identitet, por nuk thellohen për ti thënë, po mirë më sill nëse ka në fshatin tënd një person tjetër me emrin Ardian Dvorani, nëse nuk ka dhe nga të gjithë të dhënat të tjera që ka dokumentacioni, ti rezulton se je banor i atij fshati, atëherë këtu nuk ka arsye për të menduar që ti nuk je ai personi që ke punuar në atë kooperativë.
Anila Hoxha: Të sillen deri diku si para gjykatë?
Ardian Dvorani: Po patjetër. Gjykata nuk është se shpik ndonjë gjë. Nuk shpik rregulla dhe ligje, interpreton ligje. Për të respektuar edhe qëllimet pse dalin ligjet. Meqënëse datëlindja juaj nuk është po themi nuk është 1956, po është 1958 nuk jeni i njëjti person nuk mund të mbyllet këtu praktika nga organet e sigurimeve shoqërore. Ato mund ta orientojnë me parimin e ndihmës active, por edhe nga përvoja e tyre ti thonë “mirë më sill një certifikatë nga njësia administrative”. A ka një person tjetër me këtë emër dhe me këtë ditëlindje. Nëse nuk ka, patjetër që është personi i cili ka paraqitur dokumentat, pra një pasaktësi dhe një gabim që nuk është bërë nga qytetari por është bërë nga administrata që mban dokumentacionin, nuk mund të bëhet pengesë për të fituar këtë të drejtë.
Anila Hoxha: Sa kohë ata nuk shënojnë dhe nuk janë të kujdesshëm në regjistrimin e emrit të plotë?
Ardian Dvorani: Është problemi tek mënyra sesi mbahen regjistrat. Në regjistrat themeltar emri “Anila Hoxha” apo “Ardian Dvorani” mund të shënohet me gabime. Nuk e ka bërë qytetari e ka bërë nëpunësi këtë gabim, mund ta ketë bërë edhe para 30 vjetësh.
Anila Hoxha: Dhe pasojën e vuan…
Ardian Dvorani: Dhe pasojën e vuan qytetari sot.
Anila Hoxha: Këto janë mangësitë në dokumentacion. Po pjesa tjetër, problemi tjetër që lidhet me zhdukjen e dokumentacioneve, që deri diku është prekur dikur edhe nga Gjykata e Lartë, sa i takon zhdukjes së dokumentave gjatë vitit 1997.
Ardian Dvorani: Ky ka qenë një fenomen i vitit 1997, ku në arkivat e ndryshme të institucioneve të ndryshme, për ato arsye që ndodhën në 1997 kanë humbur dokumenta. Dhe sigurisht që kjo e vështirëson njohjen e një të drejte, jo vetëm të pensionit por edhe të drejtave të tjera. Por mendoj që ka rrugë të tjera pastaj të tërthorta që njerëzit ta kërkojnë dhe ta realizojnë të drejtën e pretenduar prej tyre nëse iu takon kuptohet.
Anila Hoxha: Po flasim për këtë fenomenin e shtrirë në kohë, para 1990 dhe pas 1990 që e ndan në disa etapa dhe në disa faza, që deri diku bën përgjegjës institucionet shtetërore.
Ardian Dvorani: Po, kjo është e vërtetë. Sepse na ka ndodhur raste kur thuhet se nuk ka dokumentacion dhe mbas insistemeve në rrugë gjyqësore ka rezultuar se dokumentacioni po gjendet dhe është diku. Ne gjykuam njëherë para një viti një rast që është vërtetë shumë i vecantë, një person i verbër pra që kishte humbur shikimin përfitonte një lloj mbështetje sociale nga Bashkia e Tiranës dhe pastaj iu drejtua organeve të sigurimeve shoqërore për një lloj forme të mbështetjes sociale dhe të pensionimit, që i takonte për shkak të aftësisë së kufizuar të verbërisë dhe organet e sigurimeve shoqërore marrin kërkesën e tij me shkrim. Por shikoni se ai është i verbër dhe në një njëfarë mënyrë i japin një përgjigje dhe thonë “kërkesa juaj është paraqitur me vonesë sepse ju duhet të kishit parashtruar në këtë formë në kërkesë, duhet të kishit këto dokumenta, duheshit paraqitur disa vite përpara e kështu me radhë”. Na bëri shumë përshtypje si trup gjykuese kjo situatë dhe menduam dhe kemi arsyetuar që, e para, një personi në gjendje të tillë me pamundësinë për të shikuar dhe për të lexuar nuk mundet ti thuhet “që je me vonesë dhe ke humbur të drejtën” por pyetja është një person që i verbër si e lexon ligjin në fletorën zyrtare? Nuk ka mundësi ta lexojë.
Anila Hoxha: Ka dikë pranë që ta ndihmojë?
Ardian Dvorani: Ka dikë pranë, por ai dikush pranë, a nuk është e drejtë e tij për t’u realizuar? Nuk është detyra e tij për t’ia lexuar. Në disa raste dhe është e qartë që nuk mund të lexonte as formularin që e kishte plotësuar në emrin e tij. Atëherë në këtë situatë i thamë organeve të sigurimeve shoqërore “ka qenë detyrimi juaj ta mbështesnit në mënyrë aktive që ai ta plotësonte në mënyrën e duhur që ta përfitonte të drejtën në mënyrë e duhur dhe në fund kemi thënë shteti jonë por nuk jemi vetëm ne, këtë duhet ta themi, nuk e ka krijuar akoma kushtet që edhe personat që psh. nuk shikojnë ta lexojnë legjislacionin”. Atëherë duhet tu lihet një derë hapur dhe këtyre njerëzve duhet tu njihet e drejta. Por vendimi ka shumë detaje në fund të fundit, ne ia njohëm dhe ia realizuam të drejtën e humbur.
Anila Hoxha: Zoti gjyqtar, cila është vështirësia më e madhe që ndeshin gjykatat dhe gjyqtarët për shqyrtimin e këtyre çështjeve?
Ardian Dvorani: Pensionistët përpiqen në varësi të rrethanave të tyre që të kenë edhe mbrojtjen e tyre me avokatë sepse në fund të fundit ata janë njerëz që lexojnë edhe përpiqen ta mbrojnë vetë veten e tyre, por duhet thënë që gjykimi është edhe procedurë. Nuk është vetëm e drejta. Pra, ti mund të kesh të drejtë por duhet të dish ta kërkosh, duhet të dish ku ta kërkosh, në cilën gjykatë, kur ta kërkosh në gjykatë dhe mënyrën si ta kërkosh. Vështirësia tashmë ekziston sepse është dhënë një përgjigje negative për të drejtën e pensionit sepse i thonë që ke mangësi në dokumentacion. Po ku do ta gjej dokumentacionin? Kur dokumentacionin as e ka për detyrë dhe as ka mundësi ta mbajë individi, pensionisti, ai që pretendon të drejtën e pensionit. Dokumentacionin e ka shteti.
Anila Hoxha: A keni ju zoti Dvorani një rast që iu ka mbetur në mend në këtë fushë? Ju e përmendët një rast dhe ishte shumë interesant, shumë specifik. Por një rast tipik ku një i moshuar, një pensionist i cili ka depozituar në gjykatë, kërkesën dhe lutjen për përshpejtim procesi sepse ka vite që pret nga drejtësia dhe ai do ta shijojë këtë kontributin që i takon? Ka kërkesa të tilla të kësaj natyre të cilat janë jo vetëm prekëse por të bëjnë të mendosh?
Ardian Dvorani: Ka shumë të tilla. Fatkeqësisht në këto 4 vjet më ka ndodhur më shumë se një herë. Duhet të them një gjë në parantezë të paktën deri në gjashtë muaj, çdo gjyqtar i Gjykatës Administrative të Apelit kishte në ngarkim 3400 dosje secili. Pra, ne nuk mund të dimë sesa çështje kemi. Tani ne duhet të respektojmë ligjin dhe të ndjekim radhën. Por më ka ndodhur në këto katër vjet që të marr kërkesa për përshpejtim nga pensionistë në moshë me probleme të veçanta shëndetësore ku e ka miratuar kërkesën për përshpejtim menjëherë dhe ku kemi caktuar datën e seancës kam mësuar se ka ndërruar jetë. Është shumë prekëse, kjo gjë. Por, po ndodh disa herë dhe prandaj ne përpiqemi që përtej detyrimit tonë ligjor të respektojmë radhën kronologjike, të gjejmë sa hapësira të jetë e mundur për të trajtuar çështjet e tyre.
Anila Hoxha: Zoti Dvorani, si mund të zgjidhet ‘backlog’-u në gjykatë? Si mund të reduktohet e gjithë kjo masë e madhe çështjesh e cila prek drejtëpërdrejtë qytetarët shqiptarë?
Ardian Dvorani: Nuk janë vetëm çështjet e pensionit të prapambetura. Duhet të kuptohemi janë të gjitha llojet e çështjeve, edhe administrative por edhe çështjet civile, çështjet penale disi më pak. Kështu që kur flasim se si do ta zgjidhim këtë problematikë sot, nuk do të mendojmë thjesht për të zgjidhur efektet që erdhën nga efektet e vetingut. Nuk mund të vihet në dyshim dobia e procesit të rivlerësimit kalimtar të vetingut. Prandaj edhe masa që duhet të merret që janë propozuar një pjesë e tyre janë në parlament janë të tilla që nuk synojnë thjesht të riparohet me urgjencë sepse ka ndodhur dicka në mënyrë të menjëhershme, por për të riparuar fenomenin e ‘baclog’-ut në terma afatgjatë por edhe me disa masa që duhet të kenë edhe impakt të menjëhershëm sot. Dhe po propozohen përveçnevojës që të kemi më shumë burime njerëzore, pra më shumë ndihmësa ligjore, të kemi më shumë gjyqtarë. Do pak kohë të arrihet numri i gjyqtarëve.
Anila Hoxha: Më shumë gjyqtarë e keni fjalën, zoti Dvorani, për ata gjyqtarë që u larguan dhe u krijua vakanca dhe duhen zëvëndësuar?
Ardian Dvorani: Gjetja ka qenë që numri i gjyqtarëve duhet të rritet me 20 %, pra që duhet të kishim në sistem rreth 100 gjyqtarë më shumë.
Anila Hoxha: Pra, gati duhet të shkojë në propozimet e fundit gati 500?
Ardian Dvorani: Jo. Që atëherë ne menduam që duhet të shkojë 500, tani që nga efektet nga procesi i rivlerësimit kalimtar të vetingut nuk ka 400 gjyqtarë në zyrë, janë pak më shumë se gjysma. Kështu që ne duhet të arrijmë, pra kur unë fola që një nga masat është që të gjendet mundësia që të rritet numri i gjyqtarëve nëpër gjykata veçanarisht aty ku ka më shumë nevojë dhe një nga gjykatat është gjykata ku unë ushtroj detyrën e gjyqtarit dhe drejtuesit të saj, të rritet numri i ndihmësve gjyqësore dhe marrja e këtyre masave do të ndihmojë që numri i çështjeve të prapambetura gradualisht nuk mund të zerohet brenda një viti. Është e pamundur në fakt nuk ka asnjë zgjidhje, por për një periudhë 3-5 vjeçare, gradualisht gjykata, sidomos gjykatat e apeleve duhet të ishin në gjendje që të gjykonin jo një numër çështjesh të barabartë me numrin e çështjeve që regjistroheshin por të gjykonin deri në dy vjet brenda një viti dhe kjo do të shkurtonte vazhdimisht edhe afatet, do të largonte edhe ‘backlog’-un, edhe disa kompetenca që do të ketë pak më të qarta dhe më të dedikuara.
Anila Hoxha: Ku konsitojnë këto kompetenca?
Ardian Dvorani: Nuk e di. Mund ta them në gjuhën popullore. Se në terma teknike ka gjuhë tjetër, disa fushata psh. të grumbullohen të gjitha çështjet e pensioneve të vitit 2017-2018.
Anila Hoxha: Dhe të gjykohen në një fashë kohore..
Ardian Dvorani: Dhe të gjykohen menjëherë nga të gjithë gjyqtarët. Pra, ti largojnë këtë gjë apo të gjykojnë një kategori çështjesh, të cilat zënë radhën.
Anila Hoxha: Pronat?
Ardian Dvorani: Jo, pronat janë edhe më pak komplekse. Pra nuk është se nuk kanë rëndësi , por ….
Anila Hoxha: Urdhërat e ekzekutimit? Pensionet ushqimore.
Ardian Dvorani: Mund të themi që ne kemi gati 1800 urdhëra ekzekutimi në gjykatë për të pritur. Në fakt janë procese të rëndësishme, të thjeshta për t’u bërë, por ato kanë një radhë.
Anila Hoxha: Mjafton të kujtojmë që gjykatat administrative u hapën për të patur një gjykim brenda një afati shumë të shkurtër. Dhe ne thamë pak më herët që aktualisht radha e qytetarëve që presin i përket 2017.
Ardian Dvorani: 2017 do të mbyllet brenda muajit qershor tek ne. Por jemi shumë mbrapa. 22.000 çështje nuk mund të shqyrtohen brenda një viti është e pamundur.
Anila Hoxha: Nëse nuk aprovohen këto propozime, sa kohë do të duhet që stoku prej 22.000 çështje të marrë vendime gjyqësore?
Ardian Dvorani: Unë mendoj që propozimet tona janë propozimet e duhura, do të ketë edhe paketa të tjera që grupi i ekspertëve aty, janë gjyqtarë që po punojnë bashkë me anëtarët e Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe me ekspertë të huaj. Ne kemi edhe propozime të tjera të cilat janë duke punuar por ato që janë çuar tashmë në parlament disa prej tyre janë ato masa që janë më të thjeshta kanë një impakt të menjëhershëm pozitiv dhe brenda pak muajsh do ta kthejnë situatën nga trendi negativ në pozitiv menjëherë. Por dua të them nqs. ligjvënësi do ta vlerësojë që këto nuk janë masat e duhura unë mund të them qysh tani që gjyqtarët do të bëjnë detyrën, do të jenë prapë të mbingarkuar ashtu siç më ndodh edhe mua bashkë me kolegët fillojmë seancat në 8:30, mbarojmë në orën 16:00 pa pushim. Nëse ligjvënësi nuk vlerëson të marri masat nuk ka asnjë pritshmëri që ‘backlog’-u të ulet e them me keqardhje por është e pamundur objektivisht. Tani është momenti që ligjvënësi t’i përgjigjet sistemit, pra duke i dhënë mjete legjislative, burimet njerëzore dhe disa mjete financiare dhe infrastrukturë që kjo çështje të përmirësohet. Në fund të fundit sikurse ne ndjejmë përgjegjësi dhe përgjegjshmëri para përdoruesve të gjykatave, palëve që ti zgjidhim çështjet sigurisht duke dhënë drejtësi por sa më shpejt këtë përgjegjësi ndaj publikut duhet ta ketë ligjvënësi dhe ekzekutivi. Në qoftëse se jo, duhet të japin ata llogari njerëzve dhe nuk mund të shtrijnë gishtin nga gjyqtarët. Pra, ne do bëjmë detyrën tonë, ata duhet të bëjnë detyrën e tyre. Dhe dua që parlamenti dhe më pas qeveria të përgjigjen menjëherë kësaj situate duke na mbështetur. Ne kërkojmë vetëm mbështetje. Punën tjetër do e bëjmë ne. Ata duhet të na japin këto mjete dhe e fundit që do të thoja që këto nismat tona janë të konsultuara me ekspertë ndërkombëtarë dhe ne jemi në kontakte si grup pune, si Komiteti i ‘backlog’-ut edhe me institucione ndërkombëtare dhe mesa kam kuptuar ata janë shumë dakord me nismat tona.
Anila Hoxha: Ju falenderoj shumë për mesazhet dhe për gjithçka përçuat dhe ndatë me ne.
Ardian Dvorani: Faleminderit.
Anila Hoxha: Jemi në studio me drejtorin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore zotin Astrit Hado. Pyetja ime e parë z. Hado është përse kaq shumë qytetarë që kanë hapur konflikte gjyqësore?
Astrit Hado: Gama e problematikave që ka Instituti i Sigurimeve Shoqërore, në fakt është e madhe, është e gjerë, që fillon që nga mosnjohja e periudhave të vjetërsisë në punë, periudhës së komunizmit ose mosnjohjes së periudhave të sigurimit pas viteve 1994. Pasi pas viteve 1994 në bazë të ligjit nuk konsiderohet më periudha vjetërsi në punë por quhet periudhë sigurimi që do të thotë do konsiderohet periudhë sigurimi vetëm periudha në të cilën janë paguar kontributet e sigurimeve shoqërore. Ka edhe problematika të natyrave të ndryshme pastaj që kanë të bëjnë me mënyrën e llogaritjes së pensioneve me njohjen apo me mosnjohjen e të drejtave. Kështu që pasi kalojmë të gjithë shkallët e e ankimit administrativ që janë përcaktuar në ligjin e sigurimeve shoqërore, gjykata është e vetmja ose më saktë është rruga e fundit ku qytetarët përplasen. Përgjithësisht shumicën e çështjeve gjyqësore ne i kemi për mosnjohjen e vjetërsisë në punë, periudhës së komunizmit. Por tashmë në fakt po na shtohet edhe numri i çështjeve gjyqësore për mosnjohjen e periudhave të sigurimit pas viteve 1994.
Anila Hoxha: Në fakt, shifra e qytetarëve që presin në Gjykatën Administrative të Apelit në Tiranë apo edhe në 2 gjykata të shkallës së parë administrative të Tiranës dhe të Lushnjës janë shifra të larta. Ky fenomen ka vite që vërehet në gjykata dhe që pranohet edhe nga vetë gjyqtarët. Megjithatë që të shpjegojmë për publikun përse ne vazhdojmë ende të kemi të trajtuar gjyqësisht çështjet e mosnjohjes në vjetërsi në punë. Nga u shkaktua kjo problematikë?
Astrit Hado: Kemi iniciuar në fakt, kemi miratuar dy vendime të qeverisë të cilët i japin të drejtë Institutit të Sigurimeve Shoqërore që ti zgjidhë në mënyrë administrative një pjesë të mirë të rasteve të mosnjohjes të vjetërsinë në punë, të periudhës së komunizmit, para viteve 1994 dhe duke zbatuar procedurën administrative të ankimimit, ne zgjidhim një numër të konsiderueshëm rastesh. Raste të cilët nuk kanë asnjë mundësi që të zgjidhen në mënyrë administrative, ngelet si mënyra e vetme vetëm zgjedhja gjyqësore, pra rastet që ne veçojmë në gjykatë ose që qytetari i drejtohet gjykatës janë raste të cilat nuk ka asnjë lloj dokumenti që të provojë faktin që ata kanë punuar, gjatë asaj kohe, ose janë raste të cilat kanë ndryshime gjeneralitetesh totalisht. Dmth. nuk është se është shkurtim po themi “Astrit” me “Titi” por është ndryshim komplet emri. Ose kemi raste psh. që qytetarët ne i gjejmë nëpër regjistra të ish-koorperativave bujqësore apo ish-ndërrmarrjeve shtetërore, ndërkohë që qytetari ka një librezë e cila është e dyshueshme që pretendon se ka punuar në një punë po themi minator nën tokë, ose ka punuar metalurg që ka qenë puna e kategorisë së parë. Ndërkohë që dokumentat që ne kemi vërtetojnë që ai ka punuar në një punë të zakonshme që është punë e kategorisë së tretë. Dhe qytetari pretendon se duhet të dalë më herët në pension. Sepse unë kam punuar në minierë.
Anila Hoxha: Zoti Hado, gjyqtari Dvorani theksoi gjatë intervistës në këtë podcast se realisht është shteti përgjegjës për mbajtjen e dokumentacionit. Pse duhet të këmbngulet kaq shumë nga ana e një institucioni shtetëror kur ai vetë është si një institucion përgjegjës për ti arshivuar dhe ruajtur?
Astrit Hado: Sigurisht që Instituti i Sigurimeve Shoqërore është përgjegjës për arshivimin dhe ruajtjen e dokumentacionit por duhet të kemi parasysh që në këto 30 vjet tranzicioni nuk ka qenë poseduesi apo zotëruesi i dokumentacionit Instituti i Sigurimeve Shoqërore. Dmth. dokumentacioni i vjetërsisë në punë të kohës së komunizmit në fakt ka ndërruar disa duar në momentin që janë mbyllur apo kanë falimentuar koorperativat bujqësore ky dokumentacion fillimisht është ruajtur pranë pranisë së këshillave popullore që kanë qenë pastaj ka kaluar në varësi apo në pronësi të arkivës shtetërore (të themi) dhe pastaj rreth viteve 2000 e ca ka kaluar në zotërim të Institutit të Sigurimeve Shoqërore. Dmth. ne kemi marrë në zotërim dhe në posedim dokumentacion arkivor të cilin na është vënë në dispozicion.
Anila Hoxha: Pse duhet që qytetari në finale kur pret që ti njihet vjetërsia në punë dhe ti garantohet marrja e këtij pensioni ai duhet të kalojë edhe një vështirësi tjetër?
Astrit Hado: Me çfarë të drejte, ne mund të paguajmë para për një individ i cili nuk ka asnjë lloj gjurme dhe asnjë lloj dokumentacioni që ne t’ia japim këtë të drejtë. Kemi goxha regjistra që kemi në zotërim të cilit në fakt kanë gabime të karakterit kanë emra të shkurtuar, janë regjistra pa mbyllur, kanë vetëm datën e fillimit dhe nuk kanë datën e largimit nga puna dhe në këto raste me dokumenta të tjera ne këto nuk i çojmë në gjyq por i zgjidhim në mënyrë administrative që dmth. Nqs. qytetari e ka librezën e vjetër të punës dhe e ka regjistrin me datë fillimi dhe nuk e ka me datë mbylljeje, sigurisht që ne e marrim të mirëqenë. Çfarë mund ti bësh një qytetari që thotë që unë kam punuar në koorperativa, marr një shembull po them në koorperativa Mëzez. Kur i kontrollon të 10 regjistrat e koorperativave Mëzez nuk e ka emrin fare. I kontrollon të gjithë borderotë që ne mund të kemi në dispozicion dhe nuk i del emri fare në 10 vjet dhe nuk ka asnjë lloj dokumenti që të ketë. Ose si mund t’ia njohësh vitet e punës një personi i cili thotë që unë kam punuar në koorperativën bujqësore Thumanë e cila është e djegur në fakt, dokumentat e koorperativës Thumanë janë djegur kur i shikon certifikatën familjare 6 fëmijët e vet i ka lindur në Kukës ose në Dibër.
Anila Hoxha: Ne duhet të kemi parasysh edhe diçka tjetër. Për të përsëritur se çfarë tha z. Dvorani, qytetari nuk është përgjegjës për shumë zhvillime sa i takon zhdukjes së dokumentave. Meqënëse ishim tek 1997, arshivat e Thumanës dhe shumë qyteteve të tjera është shkatërruar në atë kohë apo jo? Kjo solli një vështirësi për çdo qytetar i cili i duhej të përballej për të kërkuar të drejtën e tij përfshirë edhe të drejtën e pensionit. Pse duhet ai qytetari nga Thumana, pavarësisht se ka krijuar familjen në Kukës t’ju vërtetojë ju, që ka qenë vërtet dhe ka punuar në koorperativë. Provojeni ju që nuk ka punuar.
Astrit Hado: Këtë i themi. Përderisa ju i keni lindur të gjashtë fëmijët është grua dhe i ke lindur të gjashtë fëmijët në Kukës, nuk ka shance që të punojë ajo në koorperativën e Thumanës. Nqs. se ju i keni lindur të 6 fëmijët, të gjashtë në Kukës, në kohën e komunizmit nuk lejohej që të punoje nga rrethi në rreth po nuk kishe pasaportizimin, nuk ka shance që ti të kesh qenë e punësuar për 10 vjet në koorperativën e Thumanës.
Anila Hoxha: Pse mos të jetë e drejta në favor të kësaj shtetaseje?
Astrit Hado: Sepse nuk ka asnjë lloj dokumenti që ta provojë një gjë të tillë dhe ne kemi të drejtën e dyshimit. Se përsa i takon koorperativave të djegura, ne i kemi zgjidhur 3-4 vjet tashmë ne kemi nxjerrë një vendim qeverie. Ne propozuam dhe qeveria miratoi që të gjithë koorperativat e djegura ne nuk i cojmë më në gjyq, ne thjesht iu kërkojmë disa dokumenta, një pjesë e tyre i verifikojmë vetë. Kemi faktin që a kanë qenë anëtarë të koorperativës deri në shtator 1991 kur koorperativat u mbyllën? A kanë marrë tokë sipas ligjit 7501 dhe fakti që ata kanë marrë tokë sipas ligjit 7501 dmth. që kanë qenë anëtarë të koorperativave dhe ua “dhurojmë” të gjithë periudhën që nga mosha 14 vjeç deri në shtator 1991.
Anila Hoxha: Cilat janë qytetet që ju i vëreni që janë më problematike për skemën e pensioneve, bazuar në paditë dhe konfliktet gjyqësore?
Astrit Hado: Më problem janë përsa i përket koorperativave bujqësore është Shkodra që ka problematikë sa i përket mënyrës së mbajtjes të dokumentacionit, Tiranës, sigurisht sepse ka shumë ndërrmarrje psh. është ndërrmarrja Gjergj Thimto që ka problematikë, është “Autotraktorët”, është miniera “e Valiasit”, që ka një numër të madh, është ndërrmjarja e ndërtimit “Josif Pashko”, se edhe ajo janë djegur, Dibra, Kukësi dhe Korça deri diku, Mëzezi, Krraba që kanë problem. Sepse është edhe problemi i falsifikimit, një numër të madh të gjyqeve është problemi i falsifikimit që njerëzit mund të kenë punuar 5-6 vjet në këtë minierë dhe pjesën tjetër kanë punuar në koorperativë ose në ish-ndërrmarrjet e tjera dhe për të përfituar nga statusi i minatorit se dalin 5-10 vjet më herët kanë falsifikuar regjistrin e minierës ndërkohë që mënyra e mbajtjes së dokumentacionit në atë kohë ka qenë ndryshe.
Ne në vitin 2007 deri nga viti 2008, ne bëmë një auditim të të gjithë dosjeve të pensionit të lidhura nga viti 1997 deri në 2007 dhe kemi kontrolluar rreth 100.000 dosje të pensioneve urbane, sepse pensionet e koorperativës nuk kishte falsifikim sepse interesi ishte të kaloje nga pensioni koorperativë në pension shteti sepse ishte dyfish pensioni i shtetit me koorperativën në atë kohë dhe ne kemi prerë në atë kohë diku tek 5000-6000 pensione. Për shkak të këtyre që thashë dublimeve të vjetërsisë në punë, kalimi nga koorperativa në shtet dhe me falsifikim datëlindjesh dhe të gjithë këta që kanë patur datëlindje false janë të gjithë të gjithë referuar në prokurori. Besoj se duhet të jenë rreth mbi 4500 dosje të cilat janë referuar në prokurori duke filluar nga viti 2007 e më tej.
Anila Hoxha: Ishin pensionistët e rremë?
Astrit Hado: Ka pasur edhe pensionistë, ata që ne kemi pasur quajtur pensionistë “fantazmë”, po themi ishte një emër kot “Astrit”.
Anila Hoxha: Që nënkuptonte?
Astrit Hado: Emra inekzistentë, në prokurori biles ka edhe të dënuar për këto procese, ka të dënuar edhe personel.
Anila Hoxha: Mund të ketë shumë shkaqe, shumë arsye dhe shumë të panjohura. Fakt është që pjesa më e madhe e tyre fitojnë në gjykatë, zoti Hado?
Astrit Hado: Fitojnë sigurisht.
Anila Hoxha: Megjithë këmbnguljen e Institutit që ju drejtoni, që gjithmonë bën dhe depoziton edhe rekurse në Gjykatën e Lartë?
Astrit Hado: Për shkak të numrit të lartë të ankesave që ishin në Gjykatën e Lartë dhe për shkak edhe të një orientimi që ishte nga qeveria dhe nga Ministria e Drejtësisë për rekurset në Gjykatën e Lartë, ne i kemi tërhequr disa rekurse të cilat në një farë mënyrë nuk ia vlen njëherë të çosh një qytetar për 2 vjet punë ne koorperativë që në fund të fundit kostoja në pension për të është 4 mijë lekë të vjetra ose 10 mijë lekë të vjetra ose 20 mijë lekë të vjetra. Por ama kur ka raste kur vendimet e gjykatave të cilat hapin precedencë sigurisht që ne jemi të detyruar t’i ndjekim dhe në Gjykatë të Lartë.
Anila Hoxha: Çfarë precedenti kanë hapur gjykatat së fundmi dhe sa është numri i rekurseve, prej të cilave Instituti i Sigurimeve Shoqërore është tërhequr në Gjykatën e Lartë?
Astrit Hado: Ne tashmë nuk kemi më aq shumë problem, themi periudhën e vjetërsisë në punë para 1994, sesa po na shfaqet fenomeni i ri i njohjes së periudhave të sigurimit pas vitit 1994 . Ka goxha, ka disa mungesa të listëpagesave dhe të evidentimit të kontributeve të paguara nga 1994 dhe këtej. Sikundër ka edhe punë të zezë, që dmth. që punëdhësi mund t’iu kenë dhënë librezën e punës qytetarëve, por në fakt nuk i kanë deklaruar. Në një farë mënyrë ky është mashtrim sepse e kanë gënjyer qytetarin duke i thënë “që ti je i siguruar, urdhëro edhe librezën e punës, ke qenë i punësuar pranë subjektit tim”, por në fakt nuk e kanë deklaruar në tatime apo në sigurime shoqërore ose mund ta kenë deklaruar por nuk e kanë deklaruar kontributet e sigurimeve shoqërore. Dhe kur vijnë qytetarët pastaj për të dalë në pension nga verifikimet që bëjnë sepse të gjithë listëpagesat nga 1994 e këtëj i kemi ne, konstaton që nuk e ka emrin në listëpagesë. Ose nuk ka fare listëpagesë.
Anila Hoxha: Sa është numri i përafërt i qytetarëve që konstatojnë një situatë të tillë?
Astrit Hado: Nuk ka një numër fiks sepse brenda një listëpagese varet nga subjekti që është. Ne bëjmë verifikimet, është debitor apo nuk është debitor sepse ne kemi listën e debitorëve dmth. e kanë deklaruar që unë kam 10 punonjës dhe kosto dmth. detyrimi im është të paguajë X lekë dhe si ka paguar. Kështu që ne i kemi listën e debitorëve.
Anila Hoxha: Ka një faturë financiare të përafërt sesa është vlera e detyrimeve të këtyre subjekteve që nuk i kanë paguar?
Astrit Hado: Sigurisht që ka një, që nga 1994 e këtej. Në fakt kjo nuk është detyrim i Institutit të Sigurimeve Shoqërore, pavarësisht se ne jemi të dëmtuar në këtë mes, kjo është detyrimi i organeve tatimore sepse kontributet e sigurimeve shëndetësore dhe shoqërore në Shqipëri prej vitit 2004 i mbledhin tatimet. Shumica e tyre janë në fakt privat se shtetërore janë shumë pak, duke përjashtuar disa ujësjellësa, janë në pamundësi likujdimi, disa ish-komuna, tashmë është zgjidhur ky problem sepse nuk lejohet të bëhet më pagesa e pagave nga thesari pa u paguar sigurimet shoqërore, kështu nuk krijohen më debitorë të rinj në sektorin buxhetor, të themi. Janë kompani private dhe të vetëpunësuar, personat fizikë. Por në rastet e personave fizikë nëse nuk e ka paguar kontributin e vet në një farë mënyre i ka bërë dëm vetes së vet.
Anila Hoxha: Merr faturën vetë përsipër?
Astrit Hado: Problemi është tek personat e punësuar. Nqs. është një subjekt që ka të punësuar, ky është problem.
Anila Hoxha: Çfarë duhet të bëjnë qytetarët? Ai ndërkohë ndjek të gjithë procedurën, kujton dhe mendon se …
Astrit Hado: Jo kur del në pension Anila. Qytetari duhet të interesohet gjatë gjithë kohës. Kur del në pension nuk ke çfarë bën më. Kur mbush moshën për pension je përpara faktit të kryer dhe do paraqitesh para sportelit të sigurimeve shoqërore. Atëherë nuk ke më shans dhe nuk ke hapësirë se çfarë do bësh më. Atëherë thjesht punonjësi i sigurimeve shoqërore me një laps në preh, të llogarit pensionin. Qytetarët nuk duhet të bien edhe pre, por edhe nuk mund t’ju vij mirë kur punëdhësi duhet të thotë ‘ej çoje në bankë pagën 400.000 lekë se paga minimale dhe pjesën tjetër ta jap në dorë”. Se duket se sikur është mirë tani sikur i shmangesh disa taksa dhe disa kontributeve por është e hidhur më vonë pastaj kur del në pension.
Anila Hoxha: Po edhe koha fluturon zoti Hado, shumë shpejt. Me këtë panoramë që ju përshkruat dhe veçanarisht me fenomenin pas 1994 kuptoj që do kemi sërisht një valë qytetarësh në gjykata që do përballen për të kërkuar të drejtën e tyre për t’u përfshirë në skemën e pensioneve?
Astrit Hado: Nuk ka dhe nuk mundet dot të detyrojë Institutin e Sigurimeve Shoqërore që ti paguajë pensionin një individi të cilin nuk i janë paguar sigurimet shoqërore pas 1994 për 1000 arsye. Këtë rast gjyqet duhet të orientohen drejt punëdhësve që nuk i kanë paguar kontributet dhe jo drejt publikut ose drejt kontribuesve të cilit kanë qenë korrekt dhe kanë paguar lekët në kohë.
Anila Hoxha: Cili është vendimi më paradoksal me të cilin Instituti i Sigurimeve Shoqërore është ndeshur?
Astrit Hado: Kemi patur raste ne që i bindte nëna ta kishte lindur fëmijën kur ishte 4-5 vjeç ose ka patur gjyqe psh. janë bërë korrigjime, tashmë nuk bëhën më. Janë bërë korrigjime të datëlindjeve psh nganjëherë gjysma e fshatit ka korrigjuar datëlindjen.
Anila Hoxha: Kur ka ndodhur kjo në cilin fshat?
Astrit Hado: 10-30-40 gjyqe në një fshat ose një një rreth të caktuar.
Anila Hoxha: Ka ndonjë fenomen tjetër që lidhet edhe me procesin e vetingut?
Astrit Hado: Po është edhe kjo një fenomen, personat të cilët janë larguar nga vetingu sa i përket asaj që ne e quajmë pagesën kalimtare, që është në skemën e sigurimit suplementar që ka raste psh. që të drejtat që ne nuk ua njohim për shkak të ligjit dhe jo për shkak të dëshirës që i zgjidhin gjyqësisht, i drejtohen gjykatës dhe gjykata përgjithësisht ua njeh këtë të drejtë për pagim dhe i detyron Institutin e Sigurimeve Shoqërore ose më saktë Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore që t’i paguajë këto pagesa kalimtare.
Anila Hoxha: Këta shtetas të cilët u larguan nga detyra me vendime të institucioneve të rivlerësimit kalimtar të vetingut kthehemi në vitin 2018 – 2019, kanë fituar një pagesë kalimtare edhe për tre vite pas këtij vendimi?
Astrit Hado: Po, në varësi të nivelit të sistemit, po themi të gjyqësorit që kanë qenë po. Kanë tre vjet.
Anila Hoxha: Zoti Hado, përveç qytetarëve të thjeshtë që iu kanë humbur vitet në minierë, ish-koorperativa bujqësore, ndërrmarrje shtetërore e kështu me radhë, a ka ndonjë personazh të njohur të politikës apo të rëndësishëm që i kanë humbur vitet e punës dhe që përballet njësoj me të tjerërt në gjykatë?
Astrit Hado: Po them psh. Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, që i kanë të gjitha dokumentat në rregull psh., përgjithësisht nuk është se i kemi çuar në gjyq këta sepse ata kanë një dëshmi, një dokument.
Mitro Çelën mqs. e kam edhe mik po themi. Nuk i dilte një periudhë pune atje sepse nuk ka dokumentacion dhe përveç se kishte librezën i thamë “shoku Mitro na sill ndonjë gazetë që ke shkruar”. Na solli nja 2 gazeta.
Anila Hoxha: I kishte ruajtur?
Astrit Hado: Po të mos i kishte ruajtur ai, i ka Biblioteka Kombëtare. Kjo tregon që Mitro është gazetar.
Anila Hoxha: I ka humbur ndonjëri nga këta njerëzve që iu kanë përkitur pushtetit dhe në dekada të ndryshme i kanë humbur?
Astrit Hado: Po, përgjithësisht njerëzit që kanë qenë deputetë dhe ministra, nuk kanë shumë nevojë për pensionin e detyrueshëm sepse pensioni që marrin nga skema suplementare është goxha më i lartë. Kështu nuk është ndonjë… Dhe ka limite kështu që.
Anila Hoxha: Pse sa është pensioni i një deputeti?
Astrit Hado: Pensioni i një deputeti varet nga vitet që ka në shërbim, por një deputet me 2 mandate, me 8 vjet është 50 % e pagës bruto të deputetëve, që i bie me pagat e reja i bie diku tek 1.500.000 lekë, në moshën 60 vjeç, pastaj kur shkon 65 vjec merr edhe nga skema e detyrueshme plus këtë.
Anila Hoxha: Ju falenderoj shumë zoti Hado.
Mosha e pensionit është 65 vjeç burrat dhe 61 vite e tetë muaj për gratë. Megjithatë përveç fatlumëve, askush nuk mban përgjegjësi për ata të moshuar të cilëve u janë zhdukur dokumentat.
Anila Hoxha: Si quhesh?
-Mustafa Kokoshi
Anila Hoxha: Sa vjeçje?
Mustafa Kokoshi: 70 vjeç.
Anila Hoxha: Ke dalë në pension?
Mustafa Kokoshi: Kam dalë në pension. Deri tani nuk kam marrë gjë. 70 jam, por pension e gjë s’kam marrë. Por ja tani sa të bëhet gjyqi për të dal në pension, gjasme për ato vitet se kanë pasur humbur vitet të gjitha. Tu marrë me vërtetimin për sigurimet e për këto, tu i gjet kështu anash.
Anila Hoxha: Ku ke punuar?
Mustafa Kokoshi: Kam punuar në sektorin në kombinatin “Josif Pashko”.
Anila Hoxha: Çfarë pune, çfarë detyre ke patur?
Mustafa Kokoshi: Në atë kohë kam punuar në sektorin e Josif Pashkos, në gurore ashtu kam punuar 8 vjet pune po i humb dokumentat në kohën e 1997 u vu zjarr dhe Josif Pashko, u dogjën dokumentat.
Anila Hoxha: Dhe gjatë këtyre 5 viteve ti prisje që ti gjendnin institucionet vitet që kishin humbur apo pse prite kaq gjatë?
Mustafa Kokoshi: Shumë i kam kërkuar. I kam kërkuar nëpër sigurime dhe në asnjë vend nuk më dilnin këto. Kam shkuar, kam marrë vërtetimin vetë atje tek firma italiane që e kam marrë ajo se ma dhanë më shkrim, e ka blerë ndërrmarrjen në 1992 dhe unë tha “i kam vënë dokumentat dhe ia kam dorëzuar shtetit” me një fjalë nuk keni pse vini tek mua sepse i kam dorëzuar shtetit këtë lloj dokumentash. I shkojnë atje i gjejnë vetë gjyqtarët, sigurimet.
Anila Hoxha: Cili është komenti juaj për këtë zvarritje të gjatë, për këtë pritje të gjatë? Një betejë e jotja të cilin pret të marrësh pensionin atë që të takon.
Mustafa Kokoshi: Do të them një gjë unë ty, që shkatërrimi i dokumentacionit është bërë vetëm për korrupsion, merrja dokumentat këtij, jepja tjetrit, tjetrit jepja pensionin e dikujt tjetër dmth. me thënë të drejtën është bërë katastrofë, për mendimin tim. Katastrofë.
Anila Hoxha: 5 vjet pritje janë shumë për ty?
Mustafa Kokoshi: Po sa të duash janë, llogarit ti të jesh 70 vjeç dhe të punosh që të nxjerrësh lekun për të ngrënë bukë. S’ka. Çfarë pensioni del?! Po hajde mo. Se me ngrënë një copë bukë. S’ka aq mund të dalë 100-110 mijë lekë, s’del më tepër.
*Podcast-i është pjesë e projektit që mbështetet financiarisht nga Zyra e Marrëdhënieve me Publikun e Ambasadës së SH.B.A. në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë të autor-it /ve dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.
Për më tepër klikoni në linkun e mëposhtëm;
